Pirinç Patlağı Sağlıklı mı? Siyaset Bilimi Perspektifinden Güç, İdeoloji ve Tüketim
Bir siyaset bilimci olarak, meseleleri yalnızca yüzeydeki görünümleriyle değil, onları şekillendiren güç ilişkileriyle okumaya çalışırım. Pirinç patlağı gibi basit görünen bir gıda bile, modern toplumların iktidar yapıları, ideolojik yönlendirmeleri ve vatandaşlık anlayışlarıyla yakından ilişkilidir. “Pirinç patlağı sağlıklı mı?” sorusu, ilk bakışta beslenme alışkanlıklarına dair masum bir merak gibi görünse de, aslında devletin, piyasanın ve bireyin kesiştiği politik bir sorudur.
Bu yazıda, pirinç patlağını bir besin maddesi olarak değil, bir ideolojik sembol olarak ele alacağız. Çünkü modern siyaset, yalnızca yasalar ve seçimlerle değil; beden, sağlık ve tüketim üzerinden de işler.
Güç İlişkileri ve Sağlığın Politikası
Güç, yalnızca yönetmekle değil, neyin “iyi” ve “doğru” olduğuna karar vermekle ilgilidir. Devletler, kurumlar ve şirketler, “sağlıklı beslenme” kavramını belirleyerek vatandaşın yaşam tarzını yönlendirir. Pirinç patlağı örneği, bu yönlendirmenin küçük ama anlamlı bir parçasıdır. Ambalajlarda “fit”, “light” ya da “doğal” gibi ifadeler, yalnızca pazarlama değil; aynı zamanda bir iktidar dili üretir. Vatandaşa “böyle beslenirsen doğru vatandaş olursun” mesajı verilir.
Michel Foucault’nun “biyopolitika” kavramını hatırlayalım: İktidar artık insanları doğrudan yönetmekle değil, onların bedenlerini, alışkanlıklarını ve arzularını düzenleyerek işler. Pirinç patlağının “sağlıklı atıştırmalık” olarak sunulması, tam da bu biyopolitik mekanizmanın örneğidir.
Burada asıl mesele, pirinç patlağının kalori değeri değil; kimin sağlığı, hangi ölçütlere göre tanımladığıdır. Devletler sağlık politikalarını belirlerken, gıda endüstrisi ideolojik bir işbirliğiyle “doğru beden” modelini inşa eder.
Kurumlar, İdeoloji ve Vatandaşlık Biçimleri
Sağlıklı yaşamın popülerleştirilmesi, liberal demokrasilerin yeni yurttaşlık modelini de şekillendirir. Artık “iyi vatandaş” olmak, seçimde oy kullanmaktan çok; bedensel farkındalık, düzenli spor ve bilinçli tüketimle ölçülür. Pirinç patlağı bu bağlamda bir “vatandaşlık göstergesi”dir. Çünkü tüketim biçimi, sınıfsal ve kültürel kimliğin bir parçasına dönüşmüştür.
Kurumlar – özellikle medya ve sağlık sektörü – bu kimlikleri yeniden üretir. Reklamlarda pirinç patlağı, genç, dinamik ve bilinçli bir bireyin elindedir. Bu görseller, vatandaşın devletle kurduğu ilişkiyi de dönüştürür: birey artık kendi sağlığının “politik sorumluluğunu” taşır.
Yani birey hasta olduğunda sistem değil, kendi seçimleri suçlanır. Bu durum, neoliberal ideolojinin en güçlü yansımalarından biridir: “Sağlık senin sorumluluğundur.” Ancak bu söylem, yapısal eşitsizlikleri görünmez kılar. Herkesin sağlıklı gıdaya eşit erişimi olmadığında, pirinç patlağı bir ayrıcalık nesnesine dönüşür.
Toplumsal Cinsiyet ve Siyasal Okuma
Erkeklerin stratejik ve güç odaklı, kadınların ise demokratik katılım ve toplumsal etkileşim odaklı siyasal eğilimleri, beslenme politikalarında da yansır.
Erkekler genellikle “performans” ve “başarı” merkezli bir sağlık anlayışı geliştirirken, kadınlar “paylaşım” ve “duyarlılık” ekseninde bir yaklaşım benimser. Bu durum, gıdayı yalnızca biyolojik değil, toplumsal bir alan hâline getirir.
Pirinç patlağı, bu iki eğilimin de kesişiminde durur. Erkekler onu “fit kalmak” için stratejik bir araç olarak tüketirken, kadınlar genellikle toplumsal normlara uygun “sağlıklı seçim” olarak benimser. Böylece basit bir atıştırmalık, cinsiyetlendirilmiş bir ideolojik nesneye dönüşür.
Tüketim, İdeoloji ve Demokrasi İlişkisi
Siyaset bilimi açısından en kritik soru şudur: “Sağlıklı beslenme” ideali, gerçekten bireysel özgürlük mü, yoksa yeni bir denetim biçimi mi?
Pirinç patlağı gibi ürünler, bireye özgür bir seçim alanı sunduğunu iddia eder; oysa seçeneklerin çerçevesi önceden belirlenmiştir. Bu da demokrasi kavramının tüketim kültürüyle iç içe geçtiğini gösterir.
Demokratik katılım, artık politik kararlar yerine “etik alışverişler” üzerinden tanımlanır. Tüketici olmak, yurttaş olmaktan daha fazla anlam taşır. Vatandaş, seçim sandığında değil; market rafında kim olduğunu gösterir.
Bu noktada pirinç patlağı, yalnızca bir atıştırmalık değil; modern vatandaşın sembolik kimlik kartıdır.
Provokatif Bir Soru: Gerçekten Özgür müyüz?
Bir siyaset bilimci olarak, şu soruyu sormadan edemem: “Sağlıklı seçim” gerçekten bize mi ait, yoksa görünmez bir ideolojik yönlendirmeye mi boyun eğiyoruz?
Pirinç patlağını seçtiğimizde, bedenimize mi, yoksa piyasanın bize sunduğu kimliğe mi yatırım yapıyoruz?
Sağlık politikaları, ekonomik çıkarlar ve kültürel değerler iç içe geçtikçe, bireyin özgürlüğü de belirsizleşir.
Belki de pirinç patlağının en büyük sorunu, içeriğindeki kalori değil; içinde taşıdığı politik anlamdır.
Sonuç: Sağlık, İktidar ve Beden Arasındaki İnce Çizgi
Pirinç patlağı tartışması, basit bir gıda değerlendirmesinden çok daha fazlasıdır. O, neoliberal toplumun görünmez ideolojik aygıtlarından biridir.
Kurumlar bireye sağlıklı olmayı öğretirken, aynı zamanda onu belli bir ekonomik ve kültürel modele sıkıştırır.
Kadınların demokratik etkileşim odaklı bakışıyla erkeklerin stratejik güç algısı birleştiğinde ise ortaya şu gerçek çıkar: “Sağlık”, bireysel bir erdem değil, politik bir alan hâline gelmiştir.
Sonuçta asıl soru şudur: “Pirinç patlağı sağlıklı mı?” değil, “Bu sağlıklılık tanımını kim, hangi çıkarla üretiyor?”